اهمیت کشت گندم

اهمیت کشت گندم

در این مقاله به اهمیت کشت گندم در زندگی انسان می پردازیم و همچنین به بررسی برخی ویژگی های گیاهشناسی و فیزیولوژیکی گیاه گندم می پردازیم. سرفصل های این مقاله به شرح زیر می باشد.با ما همراه باشید.

1. تاریخچه کشت گندم
2. اهمیت اقتصادی
3. گیاه شناسی گندم
4. طبقه بندی گندم از لحاظ رشد فیزیولوژیک و زراعی

تاریخچه کشت گندم

گندم احتمالا اولین گیاهی است که به وسیله انسان زراعت شده و به همین دلیل مهم ترین گیاه زراعی نیز به شمار می آید، زیرا در گذشته زراعت آن از تمام گیاهان ساده تر، تطابق آن از در مناطق مختلف که دارای آب و هوای متفاوت می باشند بیشتر، و از طرف دیگر غذای اولیه اغلب مردم جهان را تشکیل می دهد.

از دیگر ویژگی های گندم که باعث شده این محصول از گذشته تا به امروز سطح زیر کشت زیادی را به خودش اختصاص بدهد می توان به سهولت حمل و نقل، امکان کاشت در نقاط مختلف جهان، سهولت در نگهداری و سیلو کردن و ذخیره کردن، تولید کالری زیاد و استفاده از آرد گندم به عنوان مصرف نان اشاره کرد.

اهمیت کشت گندم بیشتر به علت وجود خاصیت های فیزیکی و شیمیایی گلوتن(ماده سرشار از پروتئین) موجود در دانه های آن است که پس از تبدیل دانه های آن به آرد و اختلاط با آب و سایر مواد موجب تخمیر و یا به اصطلاح ورآمدن خمیر حاصل از آرد آن می شود که در این حالت می توان انواع نان، بیسکوییت، شیرینی و غذا های مختلف را با آن تهیه کرد. از نظر پخت نان، آرد گندم بر سایر غلات برتری دارد.

امروزه مهمترین رقم  آنها گندم  Triticum aestivum  است که برای تهیه نان استفاده می شود.

این گیاه حدود ۱۲ تا ۱۷ هزار سال قبل از میلاد در خاورمیانه کشت میشده و حدود ۱۰ تا ۱۵ هزار سال قبل از میلاد نیز در آسیا وجود داشته لکن هیچکس بدرستی نمی داند که دقیقاً چه موقع و توسط چه شخصی شناخته شده است. به طور دقیق مرکز اصلی گندمهای اولیه که شامل Triticum monococcum و Triticum dicoccum می باشند از سوریه و فلسطین بوده که از آنجا به مصر و بین النهرین و سپس به ایران آمده و از طریق ایران به هندوستان، ترکمتستان، چین و روسیه و سرانجام به اروپا برده شده است.

اما برخی از گیاه شناسان مرکز اولیه گندم را از مصر میدانند زیرا معتقدند که مقداری از غلات دانه های

گندم در مقبره مصریان قدیم و در کنار رود نیل بدست آمده است. این گیاه حدود ۶۵۰۰ سال قبل از میلاد در مناطقی از آسیا مانند ایران ، عراق، هندوستان، قفقاز و همچنین اطراف دریای مدیترانه وجود داشته و حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد نیز در چین کشت میشده است.

در مورد تاریخچه اصلاح گندم هیچ گونه مدرک دقیقی در دست نیست اما انچه که هست طبیعت به خودی خود در این کار دخالت داشته و به مرور زمان در گندم تغییراتی بوجود آمده و هیبریداسیون طبیعی در بین ارقام مختلف به وقوع پیوسته است.

در ایران کار اصلاح و هیبریداسیون گندم از سال ۱۳۰۹ در کرج و ورامین شروع و اولین هیبرید، بین دو رقم به نام عطائی و شاه پسند برای تهیه گندم شاه پسند زودرس انجام گردید ولی از آن به بعد در اثر اصلاح گندمهای مختلف ارقام دیگری که نسبت به شاه پسند برتری داشته بوجود آمده و بتدریج جایگزین گندم شاه پسند گردیدند. گندم شاه پسند در حال حاضر کشت نمی شود.

اهمیت اقتصادی

گندم گیاهی است که به مقدار زیاد و در مساحت وسیعی از زمین­های کشاورزی دنیا و حتی در نواحی خشک کشت گردیده و محصول کافی تولید می نماید. اهمیت اقتصادی گندم چه از نظر تولید و چه از نظر تغذیه در دنیا بیش از سایر محصولات کشاورزی می باشد حتی در مناطقی که به علت متغیر بودن شرایط اقلیمی و یا خشکی محیط امکان تولید نباتی نباشد می­توان گندم تولید نمود. تولید گندم در دنیا در درجه اول برای تغذیه انسان و در درجه دوم برای تغذیه پرندگان و حیوانات و مصارف صنعتی میباشد.
اهمیت کشت گندم از نظر تولید و سطح زیر کشت را می توان به عنوان مهمترین محصول کشاورزی ایران قلمداد کرد. بدین منظور افزایش محصول آن روز به روز مورد توجه قرار گرفته و از نظر اقتصادی و تأمین غذای اصلی از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد. افزایش محصول گندم مانند سایر فرآورده های کشاورزی بستگی به عوامل مختلفی دارد که علاوه بر افزایش سطح زیر کشت به مقدار عملکرد محصول در واحد سطح نیز مربوط می باشد. بالا بردن عملکرد محصول تابع عوامل خاصی است که مهمتر از همه انتخاب و کشت بذر اصلاح شده پر محصول می باشد که باید در کنار آن عوامل دیگر زراعی از قبیل تهیه زمین و بستر کشت، استفاده از کود­های مختلف، آبیاری صحیح و به موقع و مبارزه با آفات و بیماری ها در نظر گرفت شود.

گیاه شناسی گندم

گندم گیاهی است تک لپه علفی و یکساله از تیره غلات ( poaceae) که دارای گونه های بسیار زیاد است.

گندم را براساس تعداد کروموزوم به سه دسته تقسیم بندی می­کنند که شامل  دیپلوئید، تتراپلوئید و هگزاپلوئید می شود. گندم گیاهی روزبلند بوده و گونه­ های متعددی در این جنس وجود دارد.

 سه گونهaestivum Triticum ، Triticum compactum Host، Triticum durum Dest  بیشترین سطح زیر کشت گندم را در دنیا دارند. گندم نان یا گندم معمولی، اسم دیگر گونه aestivum Triticum بوده و از نظر تعداد کروموزوم هگزاپلوئید است. این گونه تعداد زیادی واریته یا رقم داشته و در اکثر نقاط دنیا کشت می ­شود.

ریشه گندم

ریشه های گندم سطحی و افشان است. ریشه های اصلی و فرعی از محل طوقه خارج شده و همگی هم قطر می باشند. ریشه در عمق 30 سانتی متری فعالیت دارد اما ریشه گندم می­تواند تا عمق 80 سانتی متری نفوذ کند. خاک های معمولی و نرم برای رشد گندم مناسب هستند. حدود 2 تا 3 هفته بعد از کاشت، ریشه­ های ثانویه یا دائمی یا نابجا تشکیل می ­شوند.

ساقه گندم

ساقه گندم مانند تمام گیاهان تیره غلات، بند بند، توخالی و استوانه ای است به طوری که شکل استوانه و وجود دسته های فیبر در آن موجب استحکام ساقه شده و این ویژگی ساقه را در مقابل ورس مقاوم می­کند. در ابتدا ساقه اولیه گندم رشد میکند و سپس بعد از حدود 20 روز ساقه های ثانویه که به آن پنجه می­گویند از محل طوقه به وجود می­آید که باعث افزایش تراکم و سبزینگی گیاه می شود. افزایش تعداد پنجه منجر به افزایش محصول می شود اما دقت داشته باشید که اگر تعداد پنحه بیش از 5 عدد باشد گیاه رشد علفی می­کند و از کیفیت محصول کاسته می شود.

برگ گندم

برگ ها به صورت متناوب و یک درمیان در طول ساقه قرار گرفته اند. بر روی هر ساقه حدود 7 تا 8 برگ قرار می گیرد. هر برگ از دو قسمت نیام و تیغه باریک و بلند که به منزله پهنک برگ می باشد تشکیل شده است. در حد فاصل برگ و دمبرگ زوایدی مانند زبانک (legule)  و گوشوارک (stipule) ‌ وجود دارد زبانک از محل اتصال برگ به دمبرگ خارج شده و حدود 2 تا 3 میلی متر طول دارد که شفاف و بی رنگ است. گوشوارک ها از دو زبانه تشکیل شده اند که قسمتی از ساقه را احاطه می کنند و دارای کرک های ریزی هستند. یکی از تفاوت های گیاه گندم و جو در گوشوارک آنهاست که می توان آنها را از هم تشخیص داد. گوشوارک ها در جو بلندتر از گندم هستند و همچنین فاقد کرک بوده و تمام دور ساقه را در بر می­گیرند .برگ های انتهایی درگندم از اهمیت بالایی برخوردار هستند چون کربوهیدرات را برای دانه ذخیره و تامین می­کنند. بنابرابن هر عاملی که باعث کاهش آن شود یا از به وجود آمدن آن جلوگیری کند موجب کاهش محصول می شود.

گل آذین

گل آذین گندم در انتهای ساقه گندم تشکیل می شود که به صورت سنبله است که بر روی محور اصلی سنبلک ها و سنبلچه ها به وجود می آیند. گل ­های گندم دوجنسه (اندام نر و ماده در گل) هستند و یک گیاه خودگرده ­افشان است. هر سنبلچه توسط دو زائده به نام گلوم یا پوشه پوشیده شده که هر کدام دارای 3 تا 5 گل بوده و هر گل توسط گلومل یا پوشینه احاطه شده است. گلوم از دو قسمت خارجی و داخلی تشکیل می شود. قسمت داخلی پالئا نامیده می شود و قسمت بیرونی لما نامیده می شود.

ریشک

ریشک ها در واقع پهنک برگ تغییر شکل یافته هستند و قابلیت فتوسنتز دارند. این اندام در شرایط نامساعد محیطی در حفظ عملکرد گندم بسیار موثر هستند. ریشک ها معمولا بر روی قسمت لما قرار دارند.

گندم ها از نظر ریشک به چهار دسته زیر تقسیم می شوند:

• گندم های ریشک کوتاه
• گندم های ریشک بلند
• گندم های بدون ریشک
• ریشک ها در بالای سنبله قرار دارند

مراحل مختلف فیزیولوژیکی رشد گندم به ترتیب شامل مراحل زیر می باشد.

• جوانه زنی
• پنجه زنی
• ساقه روی
• خوشه دهی و تشکیل دانه
• پر شدن دانه

طبقه بندی گندم‌های کشور از نظر زراعی

گندم‌ از نظر زراعی و طول دوره کاشت تا برداشت به سه تیپ رشد تقسیم می‌شود:

• گندم‌های پاییزه با طول رشد حدود ۲۷۰-۲۶۰ روز که مناسب کشت در مناطق مرتفع و اقلیم سرد هستند.
• گندم های تیپ بینابین با طول رشد حدود ۲۱۰-۲۰۰ روز، مناسب کشت در مناطق معتدل سرد.
• گندم های با عادت رشد یا تیپ بهاره با طول رشد ۱۷۰-۱۵۰ روز و مناسب کشت در مناطق گرم و مرطوب، قرار می گیرند.

سوالات خود را در مورد اهمیت کشت گندم در انتهای همین مقاله بپرسید. و صد البته برای مطالعه سایر مقالات می توانید به قسمت مجله کشاورزی سایت مراجعه کنید.

                                                                               خیلی ممنون از همراهی شما.