پسته، درختی با ارقام متعدد و ژنوتیپ‌های فراوان است و ایران به عنوان یکی از غنی‌ترین کشورها در این زمینه شناخته می‌شود ، ارقام و پایه‌های پسته در ایران در نتیجه اهلی کردن درختان پسته وحشی بوده است که در نهایت بر اساس درشتی، کیفیت و طعم ارزشمند‌ترین رقم‌های آن‌ها بین باغداران جهت کشت شدن توزیع شده است. برای شناخت ارقام و پایه های پسته با ما همراه باشید.

معیار نام‌گذاری ارقام پسته

نام‌گذاری ارقام پسته بر اساس منطقه‌ای که اولین بار در آنجا شناسایی‌شده‌اند، شکل پسته، رنگ پسته، نام شخصی که آن را برای اولین بار معرفی کرده، اشیا، میوه‌ها و اعضای بدن انسان و حیوانات انجام شده است که در اینجا به صورت مختصر به چند مورد اشاره می‌شود:

• نام‌گذاری بر اساس رنگ: پسته قرمز و پسته برگ سیاه
• براساس از نام منطقه: بادامی فیض‌آباد و سفید پسته نوق
• بر اساس شباهت به اعضا و اندام‌های بدن انسان و جانوران: پسته کله قوچی، پسته کله بزی، پسته شستی، پسته نیش کلاغی
• بر اساس اسامی میوه‌ها: پسته بادامی، پسته فندقی
• برگرفته از نام اشخاص: پسته اکبری، پسته ابراهیمی، پسته احمد آقایی
• بر اساس شباهت به اشیا: پسته خنجری

انواع پسته: ارقام پسته بر اساس زمان گلدهی

بر طبق زمان گلدهی در دسته‌های متفاوت زودرس تا دیررس قرار می‌گیرند؛ بنابراین باید رقمی انتخاب گردد که با توجه به دما و شرایط آب هوایی منطقه با کشت نهال پسته کمترین خسارت به این گیاه وارد شود. در ارقام دیررس پر شدن مغز پسته دیرتر از ارقام زودرس صورت می‌گیرد.

ارقام زود گل: سفید پسته نوق، کله‌قوچی

ارقام متوسط گل: احمد آقایی، فندقی، بادامی زرند

ارقام دیر گل: اکبری، جندقی، ابراهیمی

ارقام پسته بر اساس زمان رسیدن میوه

ارقام خیلی زودرس: تا ۳۱ مرداد ماه میوه قابل برداشت است.

ارقام فندقی، رضایی، قزوینی خیلی زودرس و ایتالیایی خیلی زودرس می‌باشند.

ارقام زودرس: محصول از تاریخ۱۰-۱ شهریور قابل برداشت است.

ارقام موسی آبادی، اوحدی، قزوینی زودرس و ایتالیایی زودرس جزو این دسته می‌باشد.

 ارقام متوسط رس: محصول از تاریخ۲۰-۱۱ شهریور قابل برداشت است.

ارقام کله قوچی، سیریزی، نیش کلاغی، خنجری دامغان، شاه پسند، امیری، سیف الدینی و بادامی در این دسته‌بندی می‌باشند.

 ارقام دیررس: محصول نهایی در حدفاصل ۳۱-۲۱شهریور قابل برداشت است.

ارقام حسن زاده، بادامی زرند، احمد آقایی، فندقی غفوری، اکبری، فندقی، ریز بادامی

راور، هراتی، ممتاز، سفید پسته نوق، ابراهیم آبادی، غلامرضایی در این گروه قرار می‌گیرند.

 ارقام خیلی دیررس: محصول از تاریخ۱۰-۱ مهر قابل برداشت است.

ارقام فندقی ۴۸، ابراهیمی و جندقی جزو این گروه می‌باشند.

مشخصات ارقام پسته (مهم‌ترین ارقام پسته در ایران)

در ایران حدود ۹۰ رقم پسته وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان، احمد آقایی، فندقی، کله قوچی، اکبری، ممتاز، سفید پسته نوق، بادامی زرند، قزوینی، خنجری دامغان و شاه‌پسند دامغان را نام برد.

رقم احمد آقایی

این رقم نخستین بار در احمدیه نوق از توابع شهرستان رفسنجان شناسایی شد. از مهم‌ترین ویژگی‌های این رقم می‌توان به درشتی میوه، شکل بادامی، سفیدی پوست استخوانی و رنگ قرمز پوست مغز اشاره کرد که باعث گسترش کشت آن شده است. شکل جوانه گل آن کروی است و رقمی متوسط گل است که از لحاظ باردهی دیررس می‌باشد و میوه‌های آن در اواخر شهریور قابل برداشت است. این رقم سال آوری بالایی دارد. این رقم نسبت به تغییرات آب و هوایی مقاومت زیادی دارد و پیش بینی می‌شود در سال‌های آینده بتواند جای ارقام فندقی و کله قوچی را در باغات بگیرد.

رقم اکبری

این رقم در حوالی شهرستان رفسنجان شناسایی شد و همچنین با نام عبداللهی شناخته می‌شود و به علت طعم و بازار پسندی و ارزش اقتصادی شهرت دارد. میوه‌های بادامی به شکل کشیده و درشت هستند. از دیگر خصوصیات این رقم می‌توان به خوشه‌بندی افشان، یکنواختی در رسیدن محصول، رشد رویشی و تراکم و سطح برگ و محصول زیاد آن اشاره کرد. پسته اکبری رقمی دیر گل می‌باشد و از لحاظ زمان برداشت رقمی دیررس است به طوری‌که در اواخر شهریور ماه و اوایل مهر ماه میوه این رقم قابل برداشت می‌باشد. پسته اکبری رقمی حساس نسبت به گرمازدگی و تنش‌های گرمایی می‌باشد و در بین ارقام دیگر پسته، خسارت بیشتری را نسبت به گرمازدگی متحمل می‌شود. این رقم نیاز سرمایی بیشتری نسبت به سایر ارقام پسته دارد و در مناطقی که پسته کشت می‌شود گاها کمبود تامین نیاز سرمایی مشاهده می‌شود.

رقم کله قوچی

این رقم اولین بار توسط فردی به نام حاج علی شریفی در روستا دهنو شهرستان رفسنجان شناسایی شد. از این رو این رقم به حاج شریفی معروف است. باردهی زیاد و درشتی میوه از دیگر دلایل علاقه مندی به این رقم می‌باشد. اکثر برگ‌ها ۵ برگچه‌ای هستند. با توجه به زود گل بودن این رقم، میوه‌ها بیشتر در معرض خسارت سرمای دیررس بهاره هستند و بعضا در برخی نقاط سرد دچار سرمازدگی بهاره می‌شوند که از میزان کیفیت و بار درخت می‌کاهد. رقم کله قوچی جزو ارقام متوسط رس می‌باشد به گونه‌ای که زمان برداشت محصول آن در دهه دوم شهریور است. میزان باردهی در این رقم نسبت به اکبری، اوحدی و احمد آقایی کمتر است و شدت غالبیت انتهایی در سرشاخه‌ها نسبت به ارقام اوحدی کمتر می‌باشد.

همچنین رقم کله قوچی نسبت به شوری و کمبود آب و عناصر غذایی حساسیت بیشتری دارد و در دماهای بالا و خشکی خاک، درخت دچار آفتاب سوختگی و سرخشکیدگی شاخه‌ها می‌شود. این رقم مناسب مناطقی است که شوری و محدودیت آب در آن‌ها کمتر است.

رقم اوحدی(فندقی)

این رقم را تحت عنوان رقم فندقی نیز می‌شناسند که از ارقام پسته‌های تجاری به شمار می‌رود. که توسط شخصی به نام اوحدی از حوالی شهرستان رفسنجان شناسایی شد. این رقم یکی از قدیمی‌ترین ارقام کشت شده در ایران به خصوص کرمان می‌باشد. قدرت رشد در این درختان متوسط اما دارای تاج گسترده و بزرگ هستند. برگ‌ها بیشتر سه برگچه‌ای هستند و برگچه‌های انتهایی نسبت به برگچه‌های جانبی بزرگ‌تر هستند. جوانه‌ها به شکل مخروطی هستند. این رقم متوسط گل و متوسط رس است که گونه‌ای که در دهه اول شهریور قابل برداشت است. میوه‌ها به شکل فندقی و کروی شکل می‌باشند. این رقم دارای غالبیت انتهایی شدیدی است به گونه‌ای که رشد سرشاخه در آن زیاد است و ارتقاع نوک سرشاخه‌ها از مرکز درخت زیاد است. بنابراین تشکیل شاخه‌های فرعی در آن‌ها محدود می‌شود. تنوع این رقم در ژنوتیپ‌های آن بسیار زیاد است. اما امروزه رقم فندقی در باغات قدیمی با رقم‌های اکبری و احمد آقایی جایگزین می‌شود.

همچنین ویژگی‌های سایر ارقام مهم پسته به شرح زیر است.

رقم خنجری دامغان

این رقم یکی از ارقام تجاری پسته منطقه دامغان می‌باشد که میوه آن بادامی شکل است. اکثریت برگ‌های آن مرکب ۳ برگچه‌ای هستند و برگچه انتهایی بزرگتر از برگچه‌های جانبی است. رقمی دیر گل و متوسط رس و در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت است.

رقم ممتاز

میوه‌های این رقم بادامی شکل و مغز آن نسبت به سایر ارقام تجاری خوشمزه‌تر است. اکثریت برگ‌های آن مرکب سه برگچه‌ای هستند. رقمی زودگل بوده و در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت است، جزو ارقام زود گل و دیررس به حساب می‌آید.

رقم سفید پسته نوق

این رقم از قدیم در منطقه رفسنجان کشت می‌شده است، به ویژه در منطقه نوق که آب و هوای گرمتری نسبت به رفسنجان دارد، گسترش بیشتری یافته است. میوه این رقم بادامی شکل و زودگل بوده که در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت و از ارقام دیررس می‌باشد.

رقم شاه پسند

این رقم نیز یکی از ارقام تجاری پسته در منطقه دامغان می‌باشد که میوه آن بادامی شکل است. اکثریت برگ‌های آن مرکب ۳ برگچه هستند. رقمی دیرگل بوده و در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت است و از ارقام متوسط رس می‌باشد.

رقم قزوینی

منشاء آن منطقه قزوین بوده و در آنجا به نام پسته کله بزی معروف است. میوه آن بادامی شکل، ریز و دارای مغز نسبتاً سبز رنگ است. تعداد میوه موجود در هر خوشه بسیار زیاد است. اکثریت برگ‌های آن مرکب ۳ برگچه‌ای هستند. رقمی دیر گل است که در اواسط مردادماه قابل برداشت و از ارقام خیلی زودرس می‌باشد.

مهم‌ترین پایه‌های درخت پسته

انتخاب پایه از مهمترین مسائلی است که در زمان احداث باغ پسته باید به آن توجه شود. هر چند که تمامی پیوندک‌های ارقام پسته می‌توانند بر روی گونه‌های مختلف آن پیوند شوند، با این وجود در ایران از ۳ گونه پسته اهلی (P. vera)، خینجوک (P. khinjuk) و بنه (P. mutica) به عنوان پایه پسته استفاده می‌شود.

در بیش از ۹۹ درصد باغ‌های پسته از گونه اهلی به عنوان پایه استفاده شده است. این گونه در مناطق مختلف ایران دارای تنوع ژنتیکی و فنوتیپی بسیار زیادی است. رشد اولیه آن زیاد و با پیوندک‌های ارقام مختلف به خوبی سازگاری دارد ولی به نماتد مولد غده ریشه، گموز و ورتیسیلیوم حساس است. پایه بنه به عنوان یکی از پایه‌های مقاوم به نماتد مولد غده ریشه پسته و چاتلانقوش (خینجوک) به عنوان پایه‌ای مقاوم به خشکی و کم آبی شناخته شده است.

از مهم‌ترین پایه‌های گونه (اهلی) که استفاده از آن‌ها امروزه در باغات عمومیت بیشتری دارند می‌توان به پایه‌های بادامی ریز زرند و بادامی ریز و قزوینی اشاره کرد.

پایه‌های بادامی ریز زرند، بادامی ریز و قزوینی مقاومت بالایی نسبت به شوری دارند در حالیکه پایه‌های خینجوک و بنه به تنش شوری بسیار حساس هستند.

مقایسه شکل و اندازه میوه در ارقام مختلف پسته