کمبود عناصر غذایی در گندم

کمبود عناصر غذایی در گندم

  تغذیه نامناسب و کمبود عناصر غذایی از اصلی­ ترین کاهش عملکرد در گیاه گندم است. از گذشته تا به امروز گندم به علت ارزش غذایی بالا و استفاده از آرد آن در صنایع مختلف از جمله نانوایی ­ها و قرارگیری در زنجیره غذایی و تامین خوراک اصلی مردم، بیشترین سطح زیر کشت را در سراسر جهان به خود اختصاص داده و در بین محصولات زراعی از اهمیت خاصی برخوردار است.

برای رسیدن به حداکثر عملکرد کمی و کیفی گندم، تغذیه و تامین عناصر ضروری مورد نیاز گندم بسیار مهم است.

در صورت کمبود عناصر غذایی مورد نیاز، می­توان علائم آن را در گیاه و مزرعه مشاهده کرد.

ما در این مقاله به بررسی نقش برخی از عناصر معدنی در گندم و علائم ظاهری کمبود آن می ­پردازیم.

دلایل کمبود عناصر غذایی در گندم

• کمبود عناصر غذایی می تواند علت های زیادی داشته باشد از جمله:
• کمبود عناصر لازم در خاک
• خشکی خاک یا حالت غرقاب بودن خاک
• دمای نامناسب خاک
• pH نامناسب خاک
• بافت خاک
• نوع کود استفاده شده در زمین
• آفات و بیماری های ریشه که مانع جذب عناصر موجود در خاک توسط ریشه گیاه می شود.

تحرک عناصر در گیاه

      عناصر معدنی از نظر تحرک و پویایی در گیاه به دو دسته کم تحرک و پرتحرک تقسیم می شوند. عناصری مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم و مولیبدن جزو عناصر پرتحرک هستند. علائم کمبود عناصری که تحرک زیادی دارند ابتدا در برگ‌های مسن بروز می دهد. اما علائم کمبود در عناصر کم‌تحرک مانند کلسیم، گوگرد، آهن، بور، مس، روی و منگنز ابتدا در برگ‌های جوان پدیدار می‌شود.

کمبود نیتروژن در گندم

      در بررسی علایم ظاهری کمبود عناصر در گندم، کمبود نیتروژن رایج­ ترین کمبود عناصر غذایی در غلات است. گیاهان مبتلا به کمبود نیتروژن رنگ پریده و زرد هستند. علایم اختصاصی کمبود نیتروژن ابتدا در مسن ترین برگها ظاهر می شود، درحالیکه برگ­ های جوان سبزینگی خود را حفظ می­کنند. در برگ­ های مسن ­تر پدیده کلروز (زرد شدن برگ) رخ می­دهد که در نتیجه ­ی این کلروز، ساقه و برگ، نازک و ضعیف می شود و برگ قدرت فتوسنتر خود را از دست می­دهد.

علائم کمبود نیتروژن درگندم

• بروز علائم در برگ‌های پیر
• کند شدن رشد گیاه
• کوچک ماندن برگ‌ها
• زرد شدن رنگ ساقه‌ها
• خشک شدن برگ‌ها در اثر کمبود شدید
• کاهش رشد طولی ساقه‌ها
• کاهش پروتئین و وزن دانه

کمبود فسفر در گندم

      بارزترین نشانه کمبود فسفر در مراحل اولیه رشد گندم، کاهش توانایی در تولید ریشه و کاهش تعداد پنجه است. گیاهان مبتلا به کمبود فسفر به رنگ سبز تیره و برگهای مسن در نوک و لبه ها به رنگ ارغوانی مایل به قرمز تغییر رنگ می­یابند. کلروز از نوک برگ پیر شروع می­شود و به طرف قاعده برگ گسترش می یابد درحالیکه قاعده برگ همچنان رنگ سبز تیره است. برگ های گندم مبتلا به کمبود فسفر دچار پیچیدگی میشوند و بعضی اوقات برگهای پیر، به دور برگهای جوان­ تر پیچ می­خورند.
گیاهان کوتاه می­شوند و ارتفاع بوته ­ها کاهش می­ یابد. کمبود فسفر سبب تأخیر و نامنظمی در ریشه­ زایی و رسیدگی دانه و تولید خوشه ­های کوچک می­شود.

علائم کمبود فسفر در گندم

• تیره شدن رنگ سبز برگ و ساقه گیاه
• کاهش ریشه زایی
• کوچک مانده سنبله ها وخوشه ‌های کوچک
• ارغوانی شدن برگ‌ و ساقه در اثر تشدید کمبود
• پیچیده شدن برگ‌ها
• کاهش ارتفاع بوته
• تاخیر در رسیدن دانه

کمبود پتاسیم در گندم

•       علائم کمبود پتاسیم را همیشه میتوان در برگ های پیر جستجو کرد. در شرایط کمبود پتاسیم، زرد شدن و سوختگی نوک و حاشیه برگهای پیر مشاهده می شود. در شرایط کمبود شدید پتاسیم این علائم به برگ های جوان نیز منتقل می گردد. گیاهانی که به کمبود شدید پتاسیم مبتلا می شوند، ظاهری مشابه گیاهان دچار درگیری تنش خشکی و شوری هستند را پیدا می کنند. کمبود پتاسیم در کاهش کیفیت و وزن دانه ها تاثیز گذار است.

علائم کمبود پتاسیم در گندم

• • کاهش تعداد دانه
  • خشک شدن برگ‌ها‌ی پیر از قسمت نوک و حاشیه برگ
  • کوتاه شدن ارتفاع ساقه
  • کاهش فاصله میان‌گره‌ها
  • نرم شدن برگ‌ها
  • کوچک شدن سنبله
  • پژمرده شدن برگ‌ها
  • قهوه‌ای شدن و مرگ برگ‌ها در اثر کمبود شدید

کمبود کلسیم در گندم

کمبود کلسیم باعث شکستگی دیواره سلولی گیاهان شده و گیاهان در معرض حملات آفات و بیماری ها قرار می گیرند و حساسیت محصولات پس از مرحله برداشت میوه بیشتر می شود. همچنین کمبود کلسیم باعث کاهش کیفیت و وزن دانه ها می شود.

عنصر کلسیم در حفظ استحکام گیاه، جذب سایر مواد مغذی و فعالیت­های هورمونی و آنزیمی نقش مهمی ایفا می­کند. کلسیم سبب کاهش اثرات فشار گرمایی بر گیاهان از طریق انجام عمل تعرق و باز و بسته کردن روزنه ­ها می شود.

کلسیم جزو عناصر کم تحرک در گیاهان بوده و در حین کمبود نمیتواند از بخش ­های پیر به بخش­ های جوان­تر انتقال یابد.

علائم کمبود کلسیم در گندم

• پیچ خوردن برگ‌ها
• ترک خوردن ساقه
• ضعیف شدن میانگره ها
• کاهش کیفیت دانه

کمبود منیزیم در گندم

علائم کمبود منیزیم  شبیه به کمبود آهن است. کمبود منیزیم برخلاف کمبود پتاسیم، بیشتر در برگ ­های جوان دیده می­شود و برگ­ های جوان در مقایسه با برگ­ های پیر، رنگ روشن ­تری دارند و این حالت شبیه کمبود آهن است. در ابتدا لکه­ های رنگ پریده به شکل دانه های تسبیح بین رگبرگ ها و لکه های سوختگی در نوک برگ ظاهر میشود. کمبود منیزیم در مزرعه گندم عمومیت نداشته و بیشتر در خاک­های سبک شنی قابل رویت است.

علائم کمبود منیزیوم درگندم

• • از بین رفتن سبزینگی بین رگبرگ‌ها
  • سوختگی حاشیه برگ ها
  • ایجاد لکه‌های روشن و تیره بر روی برگ‌ها.
  • رشد گیاه کاهش می‌یابد.

کمبود گوگرد در گندم

گوگرد نقش مهمی در تشکیل کلروفیل و سبزینگی گیاه دارد. لذا علائم کمبود آن در گندم، زردی عمومی در برگ­ هاست . با این حال کمبود گوگرد بر خلاف کمبود نیتروژن بیشتر در برگ های جوان مشاهده می­شود. کمبود شدید گوگرد باعث کاهش خوشه ­بندی می­شود.

      گوگرد در ساختار آمینو اسید نیز حضور دارد در نتیجه در سنتز پروتئین‌ها مشارکت دارد. علاوه بر این­ها گوگرد نقش مهمی در ساختار گیاه دارد می‌تواند باعث بهبودی pH  خاک‌های شور، قلیایی و آهکی شود.

علائم کمبود گوگرد در گندم

• کاهش رشد عمومی
• روشن شدن رنگ برگ‌ها
• کوچک ماندن خوشه‌ها
• زرد شدن برگ‌ها
• کاهش گلدهی و گرده افشانی
• کاهش تعداد دانه
• کاهش اندازه دانه

کمبود آهن در گندم

علائم کمبود آهن و منیزیم در اکثر گیاهان شبیه هم هستند. در کمبود منیزیم و آهن، برگهای جوان ابتدا تحت تأثیر کمبود قرار گرفته و به رنگ زرد تغییر رنگ می دهند . در کمبود آهن تفاوت بین رنگ سبز برگ های پیر و زردی برگهای جوان مشخص تر از سایر عناصر  غیر متحرک می باشد. حالت زردی ناشی از کمبود آهن به صورت زردی راه راه بین رگبرگ ها مشاهده می شود و نوارهای سبز و زرد متناوب در امتداد رگبرگ اصلی ایجاد می شود. این نوارها نسبت به کمبود منیزیم و منگنز منظم تر هستند اما در کمبود آهن نظم کمتری دارند. در کمبود شدید آهن، برگهای جوان زرد کم رنگ و حتی سفید می شوند. در کمبود آهن، حالت گیاهان  ایستاده است در حالی که در کمبود منگنز گیاهان شکل افتاده.

کمبود آهن بیشتر در خاک های آهکی و قلیایی دیده می شود.

علائم کمبود آهن در گندم

• زرد شدن بین رگبرگ‌ها
• زرد شدن کامل برگ در موارد کمبود شدیدتر
• سفید شدن برگ در اثر شدت کمبود آهن

کمبود منگنر در گندم

علائم کمبود منگنز در گندم بیشتر مربوط به برگ های جوان است که در مقایسه با برگ های پیر ظاهری زرد و پژمرده پیدا می کنند. سپس لکه و نوارهای زرد و حتی برنزی کمرنگ در پهنک جوان ترین برگی که به طور کامل باز شده است ظاهر می شود و که در ادامه تمام طول برگ را می گیرد. کمبود شدید در مزرعه علاوه بر علائم فوق، باعث خشکی برگ های جوان می شود. کمبود منگنز همانند کمبود آهن در خاک های آهکی مشاهده می شود. در مقایسه با سرسبزی گندم سالم، گندم مبتلا به کمبود منگنز ظاهری رنگ پریده و پژمرده تری دارد.

علائم کمبود منگنز در گندم

• پیچ خوردن برگ‌ها و خم شدن آن‌ها به سمت پایین
• روشن تر شدن رنگ گیاه نسبت به گیاه سالم
• زرد شدن خطوط بین رگبرگ ها و از بین رفتن کلروفیل میان رگبرک ها

کمبود روی در گندم

علائم کمبود روی در گندم معمولا ابتدا در برگهای میانی مشاهده می شود گرچه ممکن است در بعضی از بوته ها علائم به طور همزمان در برگ های پیر و میانی ظاهر شوند . علائم اولیه شامل تغییر رنگ از سبز طبیعی و سالم به سبز برنزی کدر می باشد که بیشتر در وسط برگ ها نمایان می شود. در این قسمت برگ، لکه هایی با علائم سوختگی و علائم تنش خشکی ظاهر شده که از یک نقطه کوچک نکروزه گسترش پیدا می کند و تدریج به حاشیه برگ می رود. کمبود شدید روی موجب کوتاه ماندن گیاه و زردی شده و برگها به خاطر سوختگی در قسمت های مرکزی چین خورده می شوند. کمبود روی بیشتر در خاک های سبک و در خاک های آهکی مشاهده می­شود.

علائم کمبود روی در گندم

• کاهش مقدار پروتئین دانه گندم
• کاهش تعداد پنجه
• پیچ خوردن برگ ها
• رشد ضعیف
• زرد شدن برگ‌ها
• کلروز در برگ‌های میانی بوته
• کم شدن فاصله میان‌گره‌ها

کمبود بور در گندم

کمبود بور باعث ترک خوردگی برگ های جوان در میان رگ برگ های اصلی می شود. گرده افشانی ناقص و عقیم شدن گل ها نیز از علائم مشخص کمبود بور است. در خوشه عقیم پرچم ها باز شده و تخمدان رشد نمی کند. همچنین علائم کمبود بور را می توان در کاهش وزن دانه و چروکیدگی و خشک شدن دانه ها مشاهده کرد.

علائم کمبود بور در گندم

• زرد شدن برگ‌های جوان
• کوتاه شدن فاصله میان‌گره‌ها
• تشکیل دانه‌های ضعیف
• کاهش محصول
• پیچ خوردن ریشک ها

کمبود مولیبدن در گندم

معمولا زمانی که کمبود مولیبدن داشته باشیم کمبود نیتروژن هم داریم و کمبود مولیبدن به میزان نیتروژن موجود در گیاه وابسته است.

علائم کمبود مولیبدن در گندم

• نکروز شدن نوک برگ‌های جوان
• تاخیر در رسیدگی محصول
• تشکیل خوشه‌های بدون دانه در اثر تشدید کمبود
• کاهش عملکرد محصول

کمبود مس در گندم

    علائم کمبود مس ابتدا در مرحله پنجه زنی ظاهر می شود و گیاه با پژمردگی مواجه می شود. اگر کمبود شدید باشد تأثیر آن روی میزان رشد پنجه ها تعیین کننده می شود. گیاهان در اثر کمبود مس رنگ روشن تری پیدا می کنند. سوختگی نوک برگ های جوان از نشانه های کمبود مس است. این حالت به طور ناگهانی باعث خشک شدن و پیچ خوردگی انتهای پهنک برگ شده و در مواقعی تا نصف طول برگ را فرا می گیرد، ولی قسمت پایین برگ تا زمان پیری طبیعی آن به رنگ سبز باقی می ماند.

      مس در زنجیره انتقال الکترون، فتوسنتز و تنفس نقش مهمی دارد و در صورت کمبود این عنصر فتوسنتز و تنفس در گندم تحت تاثیر  قرار میگیرد.

علائم کمبود مس در گندم

• پژمرده شدن گیاه
• پنجه زنی ضعیف
• روشن شدن رنگ برگ‌‌ها
• عدم تشکیل دانه در نوک خوشه