نیاز سرمایی درختان میوه

درختان میوه خزان دار باید به مدت معینی در طی پاییز و زمستان در معرض دمای ۰ – ۷ درجه سانتی گراد قرار بگیرد تا جوانه‌های آن تکامل یابند تا در بهار بتوانند گل بدهد. در این محدوده دمایی سطح قندهای ساده افزایش می‌یابد و این قندها می‌تواند در طی مراحل تکامل جوانه، مصرف شوند و مورد استفاده برای رشد مجدد گیاه در بهار قرار بگیرند. به میزان ساعاتی که یک درخت، نیاز دارد تا این سرما را تحمل کند نیاز سرمایی (Chilling requirement) درختان میوه گفته می‌شود.

درختان میوه بر اساس منطقه کاشت به سه دسته تقسیم می‌شوند:

درختان میوه مناطق معتدل
درختان میوه مناطق نیمه گرمسیری
درختان میوه مناطق گرمسیری

درختان میوه مناطق معتدل: این درختان در عرض‌های جغرافیایی ۳۰–۵۰ درجه شمال و جنوب کشت می‌شوند و دارای نیاز سرمایی هستند. این مناطق دارای زمستان‌هایی با یخبندان طولانی هستند. میوه‌های مناطق معتدل شامل سیب، زردآلو، گردو، فندق، گلابی، بادام، به، آلو، هلو، گیلاس، زالزالک، شلیل، آلبالو، عناب، توت درختی، دانه‌دارها، هسته‌دارها، و میوه های خشکباری هستند که دارای سه ویژگی اصلی اند:

نیاز سرمایی: گیاه باید در طول پاییز و زمستان در معرض دماهای ۰–۷ درجه سانتیگراد قرار گیرد تا جوانه‌های آن تکامل یابند و در بهار شکوفه دهی انجام شود.
مقاومت نسبی در برابر سرما.
خزان‌پذیری در پاییز

۲. میوه‌های نیمه گرمسیری: این میوه‌ها در عرض‌های جغرافیایی ۲۰–۳۰ درجه کشت می‌شوند و دارای نیاز سرمایی کم، مقاومت کم به سرما، خزان‌پذیر یا همیشه سبز هستند. این میوه‌ها شامل کیوی، انار،مرکبات و انجیر هستند.

۳. میوه‌های گرمسیری: این میوه‌ها در عرض‌های جغرافیایی ۰–۲۰ درجه کشت می‌شوند و دارای ویژگی‌هایی مانند عدم نیاز سرمایی، عدم مقاومت به سرما و همیشه سبز هستند. مثال از این میوه‌ها شامل موز، انبه، نارگیل، خربزه درختی، آناناس، کاکائو، چیکو، میوه گل‌ساعتی و میوه دوریان است.

نیاز سرمایی درختان میوه در چرخه سالیانه یک دوره سرما را ایجاد می‌کند تا شرایط لازم برای رشد، شکوفایی و تولید میوه‌های بهتر بتواند ایجاد شود.تامین حداقل زمان لازم برای سرمادهی یک رقم در زمان خواب درخت، موجب از سرگیری رشد طبیعی آن در فصل رویش می‌شود. این نیاز سرمایی در زمان خواب درخت با تغییرات هورمونی و تولید آبسیزیک اسید (ABA) در پاییز آغاز می‌شود. این تغییرات هورمونی باعث رکود و خواب درخت می‌شود.

برای از بین بردن آبسیزیک اسید و بازگشت به رشد طبیعی، درخت باید نیاز سرمایی خود را از دماهای مناسب (صفر تا مثبت هفت درجه سانتیگراد) دریافت کند. دماهای بالاتر یا پایین‌تر از این محدوده نه‌تنها در شکستن رکود بی‌تأثیر نیستند، بلکه اثرات منفی نیز ایجاد می‌کنند. عدم تأمین نیاز سرمایی منجر به کاهش تولید گرده، کاهش رشد میانگره ها، تشکیل برگ‌های غیرطبیعی، ریزش جوانه‌ها، تأخیر و بی‌نظمی در گلدهی و برگدهی، تشکیل میوه کم در سال پرمحصول، حساسیت افزایشی به بیماری‌ها و تنش‌های محیطی خواهد شد. عوامل تأثیرگذار بر نیاز سرمایی شامل عوامل ژنتیکی و نوع رقم (واکنش و نیاز ارقام) هستند. به عنوان مثال، نیاز سرمایی برخی از ارقام پسته در ایران و آمریکا متفاوت است.

اهمیت تامین نیاز سرمایی در درختان معتدله

تامین نیاز سرمایی در درختان میوه معتدله به درختان کمک می‌کند که آن‌ها در بهار زودتر بیدار شوند. اما همیشه خسارت تامین نشدن نمی‌تواند با به موقع بیدار نشدن درختان در بهار خود را نشان دهد بلکه این خسارت به صورت‌های دیگری نیز خود را نشان می‌دهد.

در ادامه به برخی از مهمترین خسارات تامین نشدن نیاز سرمایی درختان اشاره خواهیم کرد.

خسارت های ناشی از عدم تامین نیاز سرمایی درختان میوه

عدم تولید گرده به میزان کافی: این تاثیر به ویژه در درختان میوه‌ای که میوه به صورت خوشه‌ای تولید می‌کنند خود را بیشتر نشان می‌دهد و سبب پوک شدن میوه‌ها در خوشه و یا تشکیل نشدن جنین در میوه می‌شود مانند پسته.
چروکیدگی: چروکیدگی به حالتی گفته می‌شود که فاصله‌ی میان گره‌ها در اثر کاهش رشد میانگره کاهش پیدا می‌کند و درختان در محل سرشاخه‌ها حالت کپه‌ای پیدا می‌کنند و میوه‌های حاصل نیز چروکیده و بدشکل هستند.
ریزش شکوفه‌ها و جوانه ها: جوانه‌هایی که در سال گذشته بر روی سر شاخه‌ها شکل گرفته اند، در صورت تامین نشدن نیاز سرمایی در بهار قادر به باز شدن نبوده و ریزش می‌کنند یا حتی اگر توانایی تبدیل به شکوفه پیدا کنند در مرحله شکوفه ریزش پیدا می‌کنند.
کاهش عملکرد درختان: عدم تامین مناسب نیاز سرمایی می‌تواند سبب تشکیل میوه شود اما میزان میوه‌ای که در این شرایط تولید می‌شود بسیار کم است، اهمیت این موضوع را باغداران پسته‌ای درک می‌کنند که به واسطه‌ی گرمایش هوا به ویژه در سال‌های اخیر با آن رو به رو شده‌اند و شاهد کاهش عملکرد محصول در باغات خود هستند.
کاهش مقاومت به آفات و بیماری ها: درختانی که نیاز سرمایی آن‌ها به خوبی تامین نشده باشد نمی‌توانند در برابر آفات و بیماری‌ها به خوبی از خود مقاومت نشان دهند و آفات و بیماری‌ها در این باغات خسارت بیشتری وارد میکنند. .
بی‌نظمی در تشکیل برگ و گل: عدم تامین یکنواخت نیاز سرمایی در همه‌ی جوانه‌های درخت علاوه بر این که باعث ریزش جوانه و شکوفه می‌شود می‌تواند تشکیل برگ و گل را به صورت ناهماهنگ و غیر یکنواخت به وجود آورد.

درختان میوه با توجه به نیاز و عدم نیاز و یا حتی نیاز کم به سرما برای شکوفا شدن در بهار به سه دسته‌ی درختان میوه‌ی معتدله، درختان میوه نیمه گرمسیری و درختان میوه‌ گرمسیری تقسیم‌بندی می‌شوند که در این تقسیم بندی درختان میوه معتدله بیشترین نیازسرمایی را دارند.

به طور مثال، درختان میوه دانه دار نسبتا نیاز سرمایی بیشتری نسبت به درختان میوه هسته دار دارند. ارقام زودرس نیاز سرمایی کمتری نسبت به ارقام دیررس دارند. درختان میوه جوان نیاز سرمایی نسبتا بیشتری درمقابل درختان میوه بالغ دارند. درختان میوه در مناطق سردسیر نیاز سرمایی بیشتری نسبت به درختان میوه در مناطق گرمسیر دارند.

برای تأمین نیاز سرمایی درختان میوه، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:

استفاده از ارقامی که نیاز سرمایی کمتری دارند.
‌عدم استفاده از کودهای ازته در انتهای تابستان
هرس و سرزنی جهت غلبه بر چیرگی رشد انتهایی
استفاده از سیستم آبیاری بارانی (میست بروی شاخه‌ها) در زمان خواب درختان
استفاده از روش‌های سرد کردن مصنوعی و ورنالیزاسیون (بهاره سازی).

در طول پاییز و زمستان دماهای بالای ۱۶ درجه سانتی گراد باعث از بین رفتن سرماهای ذخیره شده می‌شود.

نیاز سرمایی در برخی از درختان میوه

درخت	نیاز سرمایی (ساعت)	درخت	نیاز سرمایی(ساعت)
بادام	500 - 250	پسته	1200 - 600
زرد آلو	1000 - 300	گردو	1500 - 300
سیب	1800 - 100	به	500 - 100
انجیر	300 - 100	زیتون	700 - 400
هلو	1200 - 100	خرمالو	400 - 100
شلیل	1200 - 100	گلابی	1500 - 200
انار	300 - 100	آلو	1000- 250
پکان	1200 - 150	به	500 - 100
کیوی	850 - 50	مرکبات	۰
گیلاس	1400- 400	آلبالو	1400- 400